“Mưa rừng”, bài thơ ấn tượng của nhà thơ Hoàng Yến

. Hoàng Minh Tường

Nhà thơ Ngô Thế Oanh nói với tôi  rằng nhà thơ Hoàng Yến rất thiêng. Đúng ngày ông mất ( 23/2/2012), Ngô Thế Oanh ra hiệu sách mua tập “ Mắt người Sơn Tây”. Và ông rất ngạc nhiên thấy bài thơ “ Mưa rừng” của nhà thơ Hoàng Yến in nhầm trong tập thơ của thi sỹ lừng danh Quang Dũng. Vài hôm sau, Ngô Thế Oanh nhận được bài viết của Nhất Lãm: “ Về tác giả bài thơ Mưa rừng”. Và ông vội cho in ngay trên Tạp chí Thơ số 3/2012.       Nhà thơ Hoàng yến xuất hiện trên thi đàn bằng tập thơ trình làng : “Tình Người soi dặm đường”- Nhà xuất bản Hội nhà văn -1957. Tập thơ mỏng, 44 trang, khổ 11x16 cm, do họa sỹ Vũ Lập vẽ bìa, chỉ tròn mười bài, ghi dấu 10 năm sáng tác- từ 1947 đến 1957. ( Đường đi mặt trận - 1947; Bạn cũ - 1948; Mưa rừng -1948; Nghe tin anh tử trận -1952; Bứt lá bỏ dòng suối - 1952; Về xuôi - 1953; Bài hát cái thuyền - 1955; Một lời nguyên vẹn - 1956;  Tiếng hát chiều chiều - 1956; Một giọng đàn, một dòng sông -1957).       Mười năm mà thi nhân chỉ sáng tác được có mười bài vậy sao? Không phải. Có những bài nhà thơ sáng tác trong thời kỳ này, nhưng ông không đưa vào tập ( mãi 50 năm sau, năm 2007, gia đình mới chọn đưa vào “ Hoàng Yến tuyển tập”( tập 1), như “ 19 tháng 12”- 1950; “Hắn” - 1957; “ Em có biết”- 1952; “ Những ngọn đèn” ( in chung với Yến Lan); “ Cây xoan trên mồ mẹ” - 1956 -Tuyển tập thơ Việt Nam 1945-1956, NXB Văn Nghệ,1956…) Vậy là Hoàng Yến rất có chủ đích với con số toptel: 10 năm và 10 bài thơ kháng chiến.        Lần đầu “ra trận” với tập thơ trình làng“Tình Người soi dặm đường”, nhưng cũng ngay sau đó nhà thơ thọ nạn nghề nghiệp. Nhà văn Huy Phương đã viết về tai nạn này:        “ …  Ở cái thời điểm sôi bỏng của văn học nghệ thuật những năm 1957 – 1958 ấy, tập thơ nhỏ của anh, với cái giọng điệu đa cảm của nó, đã vấp ngay phải phản ứng của một vài cây bút phê bình đang ráo riết canh giữ tính chiến đấu và lạc quan của thơ văn. Một vài bài viết hoặc lời phát biểu thẳng thắn của anh trước đó trên mặt báo và trong các cuộc thảo luận về thơ ( Các bài phê bình: “ Tập thơ Việt Bắc có hiện thực không? – Báo Văn Nghệ  số 65, ngày 11/3/1955;  “ Đọc thơ Việt Bắc của Tố Hữu – Báo Nhân Dân , in ba kỳ, số 3,4,5 năm 1955 – HMT chú), là cái ngòi đã châm sẵn. Và tập thơ khiêm tốn ấy vô tình đã trở nên giọt nước rơi vào cốc nước sắp tràn…”( Năm mươi năm ấy , một chân mây – Huy Phương – Hoàng Yến tuyển tập, tập 1,2,3).           Với hiểu biết có hạn, người viết không dám tham vọng phân tích, đánh giá tập thơ ““Tình Người soi dặm đường” của nhà thơ Hoàng Yến, mà chỉ muốn nói đôi chút về bài thơ “ Mưa rừng”, một bài thơ ấn tượng trong tập vừa được Tạp chí Thơ nhắc đến trong số 3 -2012:            MƯA RỪNG Mưa lầm rầm trong rừng Mưa xoay tròn không trung Hai bờ mưa mờ mịt Con đường vòng mông lung Rặng núi về đầu mây Xa khuất những dặm cây Từng sóng xanh tre trúc Cơn gió đi trút đầy Cơn gió đi mất hút Người và đường còn đây Mưa lầm rầm trong rừng Mưa xoay tròn không trung Hai bờ mưa mờ mịt Con đường vòng mông lung Mờ mờ hoa gạo đỏ Lợp lầu giữa núi xanh Lay bay dầm mái cỏ Hạt lại hạt – chuyền cành Hạt mưa gần nhắc nhủ Hạt xa lời nối lời Đêm nay chưa nhà ngủ Mà mưa rừng cứ rơi Mưa lầm rầm trong rừng Mưa xoay tròn không trung Hai bờ mưa mờ mịt Con đường vòng mông lung Chiều càng đi bước dồn Người càng đi chân chồn Đường dài bóng hoàng hôn… Mưa xa dầm quê hương Ướt áo bao người thương Chùa chuông hay giọng suối? Tình người soi dặm đường Mưa lầm rầm trong rừng Mưa xoay tròn không trung.        Thời điểm sáng tác của bài “Mưa rừng” đã ghi rõ: Trên đường rừng Hòa Bình, 1948. Nếu chúng ta biết nhà thơ Hoàng Yến, quê Hòa Tiến ,Hòa Vang, Đà Nẵng, cháu ruột Xứ ủy Trung kỳ, cựu tù ĐắcPlây, Huỳnh Ngọc Huệ; từng học  trường Esepic Phan Thiết, giỏi võ karate; từng hoạt động cách mạng trong tổ ba người với Võ Quảng, Tố Hữu từ năm 1942, gia nhập Đảng CSVN, giữ chức Chủ sự phòng tư pháp Công an Trung bộ, tham gia cướp chính quyền tại Huế CM tháng 8 năm 1945, sau đó, năm 1946 mang vợ con và gia đình ra Thanh Hóa, làm báo Cứu quốc Khu 4, thư ký cho đồng chí Nguyễn Chí Thanh, sau đó tham gia bộ đội, đại đoàn 304. Thời điểm nhà thơ sáng tác bài “Mưa rừng” chính là thời kỳ ông tham gia quân đội, với cương vị một cán bộ nòng cốt, đi chiến dịch Hòa Bình và chiến dịch Thu đông 1951 – 1952.        Bài thơ mở đầu và lặp lại với ba lần điệp khúc:        “Mưa lầm rầm trong rừng/ Mưa xoay tròn không trung/ Hai bờ mưa mờ mịt/ Con đường vòng mông lung.” Một không gian, thời gian đầy tâm trạng. Nó gợi cho  người chiến sỹ - thi sỹ Hoàng Yến, vốn xuất thân từ trí thức tiểu tư sản, có trình độ học vấn ( Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Hoàng Yến  được trưng tập đi phiên dịch, khai thác tù binh. Rồi sau này ông lại dịch thơ Puskin, bài thơ dài  “Đoàn người Tsigan” từ tiếng Pháp ra tiếng Việt), liên tưởng tới quê nhà, vợ con, người thân : Hai bờ mưa mờ mịt/ Con đường vòng mông lung… Cơn gió đi mất hút/ Người và đường còn đây… Đêm nay chưa nhà ngủ /Mà mưa rừng cứ rơi… Đường dài bóng hoàng hôn/  Mưa xa dầm quê hương… Hình tượng Trời mưa và Con đường luôn trở đi trở lại, tạo thành một tứ thơ xuyên suốt toàn bài, mật mã của bài thơ. Mưa xóa mờ đi con đường thực phía trước, làm cho phương hướng nhạt nhòa, mung lung, nhưng Mưa lại làm hiện hữu con đường quá vãng, con đường tâm thức: “ Hạt mưa gần nhắc nhủ/ Hạt xa lời nối lời”, “Mưa xa dầm quê hương/ Ướt áo bao người thương/ Chùa chuông hay giọng suối?/  Tình người soi dặm đường…”        Không phải ngẫu nhiên câu cuối của bài “Mưa rừng”: “ Tình người soi dặm đường” được lấy làm tiêu đề cho cả tập thơ. Cuộc ra đi này, người vệ quốc đi được hết con đường - khắp các nẻo đường -  đến cuối con đường, là nhờ có Tình Người soi rọi. Ấy là quê hương, người vợ, bạn bè, người thân…: “ Đường đi mặt trận/ Đi qua ngõ nhà/ Ríu chân dồn bước/ Trăng sáng nõn nà/ Bóng trăng người vợ/ Gửi người đi xa” – ( Đường đi mặt trận) ; “Khói thuốc bốc thành mây/ Mây làng xa vời vợi…- ( Bứt lá bỏ dòng suối); “ Nhớ Trường Sơn xanh ngút/ Cây lá bó chân trời”- ( Về xuôi); “ Sông Thu Bồn có còn nắng chói chang/ Nương dâu xanh có còn mượt lá…”,“ Mẹ ơi, sao có thể/ Con đi đông đi tây/  Đi về như đi chợ / Mà mẹ đó con đây/ Chưa một lần gặp gỡ” ( Tiếng hát chiều chiều) “ Tôi giơ tay đẩy cửa/ Bỗng thấy sông Hương/ Con sông tuổi nhỏ/ Vôi trắng cổng trường… Con đường Kim Long/ Tung tăng như con suối nhỏ/ Giữa hai bờ cỏ dâng hương…” ( Một giọng đàn một dòng sông) vv…                                                 ***         Nếu bài “ Mưa rừng” chỉ là một thi phẩm bình thường, có lẽ đã không có sự lầm lẫn.           Trong tập “ Mắt người Sơn Tây” – thơ văn tinh tuyển - của nhà thơ tài danh, tác giả bài thơ “ Tây Tiến” bất tử: Quang Dũng, vừa do NXB Hội Nhà văn và Công ty Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam ấn hành quí I/ 2012,  không hiểu sao cũng có bài “ Mưa rừng” (Ghi chú năm 1956, tư liệu gia đình)?         Như tác giả Nhất Lãm trong bài “ Về tác giả bài thơ Mưa rừng” đăng trên Tạp chí Thơ, số 3/2012 đã chỉ ra sự khác biệt của hai bài “ Mưa rừng” – bản 1,( trong tập “Hoàng Yến tuyển tập) ” và bản 2, (trong tập “ Mắt người Sơn Tây”). Chi tiết hơn, bản 2, ngoài việc bớt 6 câu phần điệp khúc, còn có 12 chữ trong 9 câu khác biệt so với bản 1 ( chữ in nghiêng, trong ngoặc): - Xa khuất ( cách) những dặm ( rặng) cây - Cơn gió đi ( đã) trút đầy - Người và ( về) đường còn đây - Lợp lầu ( Lấp dần) giữa núi xanh - Lay bay ( Lang bang) dầm mái cỏ - Hạt xa lời ( theo) lối lời - Chiều càng đi bước dồn( rền) - Ướt áo bao ( những) người thương - Tình người ( yêu) soi dặm đường.     Được biết, sinh thời, khi nhà thơ Quang Dũng còn minh mẫn, ông đã kiên quyết không cho in bài” Dặm về” vào thi phẩm của mình ( mãi gần đây nhà thơ Vân Long mới tìm ra tác giả của “Dặm về” là đại tá, nhà văn Nguyễn Đình Tiên ). Và tất nhiên nhà thơ Quang Dũng cũng chưa bao giờ in bài “ Mưa rừng” trong thơ của mình.    Phải chăng khi biên soạn “ Mắt người Sơn Tây”, một biên tập viên nào đó có sự nhầm lẫn trong việc đưa “ Mưa rừng” vào tuyển tập? Rất có thể, Quang Dũng và Hoàng Yến vốn là bạn của nhau ( Quang Dũng sinh 1921, hơn Hoàng Yến một tuổi), đồng cảnh ngộ và trọng tài nhau, nên nhà thơ đã chép thơ bạn tặng và ( cũng rất có thể) muốn sửa một vài từ theo ý mình? Rất mong NXB Hội Nhà văn và ban biên soạn “ Mắt người Sơn Tây” lưu ý trường hợp bài thơ “ Mưa rừng”, nếu có thể, có đôi lời với độc giả, và lưu ý cho những lần tái bản sau. 21/3/2012 HMT/ Trannhuong.com