Lê Xuân Quang
(Thắp nén hương
nhân ngày giỗ lần thư 4 của nhà thơ Xuân
Sách (2.6.2008 – 2.6.2012), 80 năm ngày sinh (4.7.1932 – 4.7.2012)
Cách nay hơn 10
năm, anh bạn thân cho tôi mượn tập thơ Chân Dung Nhà Văn (CDNV) của tác gỉa
Xuân Sách. Tập thơ có hình thức trình bầy gây ấn tượng: Các bài thơ in chữ viết
thường nhưng rất đẹp, độ dầy khiêm tốn, vẻn vẹn 100 bài thơ, mỗi bài dài từ 4 –
6 đến 8 câu, theo các thể thơ phổ thông đang thịnh hành. Mỗi bài thơ vẽ chân
dung một Văn – Nghệ – Sĩ của dòng văn chương Việt Nam đương đại – từ 1924 đến
1992.
Các chân dung
không thể hiện hình hài quan sát từ bên ngoài – như mọi bức vẽ bằng cọ, ảnh
chụp của Họa sĩ, nghệ sĩ Nhiếp ảnh. Xuận Sách ‘’vẽ’’ CDNV bằng lời thơ, ‘’bắt’’
người thưởng thức phải’’Giải mã’’, suy nghĩ… tìm… liên tưởng… những từ ngữ
trong câu thơ, đối chiếu với các tác phẩm của tác gỉa đã xuất bản, rồi từ đó
suy ra: Bài Thơ ‘’vẽ’’ ai? Đây là chân dung văn nghệ sĩ nào?
Những đối tượng
được Xuân Sách ‘’vẽ’’ đều là những tác gỉa có danh, nổi tiếng, có tác phẩm hiện
diện trên văn đàn.Việt Nam trong vòng gần 70 năm (tính từ khi Tản Đà xuất hiện
1924 tới 1992 – CDNV được in ấn). Nếu không có danh, không có tác phẩm gía trị,
người đọc sẽ không thể nhận diện được tác gỉa’’bức vẽ’’.
CDNV khắc họa
hình hài người nghệ sĩ thật đậm nét, sắc sảo, có hồn. Cũng đồng thời, qua đó
nhắc lại, gợi mở cho người đọc, người xem những khía cạnh nổi trội về tư cách
của đối tượng, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm rồi suy gẫm về những điều ẩn chứa
bên trong cuộc đời của từng tác giả (bức vẽ), gây hứng thú cho người đọc, kích
thích sự tìm tòi, tiếp cận tác phẩm của đối tượng.
Lấy một thí dụ:
Xuân Sách vẽ một chân dung bằng 4 câu lục bát:
Mấy lần lỡ bước
sang ngang
Thương con bướm
đậu trên giàn mồng tơi
Trăm hoa thân
cánh rã rời
Thôi đành lấy đáy
giếng thơi làm mồ
Đọc, nghe – thấy
tên các tựa đề: Lỡ bước sang ngang, Giàn mồng tơi và con bướm, Trăm hoa, Nước
giếng thơi. Người đọc liên tưởng, nhận ra, khẳng định – đó là tên các tác phẩm
của tác gỉa Nguyễn Bính!
Vậy, đây chính là
chân dung thi sĩ tài hoa, đào hoa – Nguyễn Bính!
Ông viết bài thơ
Lỡ bước sang ngang rất nổi tiếng nhưng đời ông cũng có tới 4 lần ’’sang ngang’’
và vô số thư tình của các cô gái mến mộ (được xếp trong chiếc hộp bánh bich
quy, lúc nào cũng mang kè kè bên mình). Kết qủa 4 cuộc tình đã đâm hoa kết trái
và 2 người con gái, 1 người con trai lần lượt ra đời… Nhưng bất hạnh thay: Lúc
nhắm mắt suôi tay cậu con trai thất lạc tư năm 1957 vẫn không tìm thấy, không
có các con gái và mẹ của họ ở bên cạnh (ông mất vào sáng 1 tết năm Bính Ngọ
1966 ở nhà một người bạn hâm mộ tài năng của thi sĩ)…
- Ông có bài thơ
Cô Hàng Xóm, kể chuyện về một mối tình của 2 người ‘’cô đơn’’ ở sát hàng rào
nhà của nhau. Mối tình đơn phương sâu đậm mà trong sáng với hình ảnh con bướm
thưòng ngày vẫn từ bên nhà cô hàng xóm, bay sang đâu trên giàn mồng tơi của
người’’người yêu cô đơn’’:
…
Tôi chiêm bao rất
mhẹ nhàng
Có con Bướm trắng
thường sang bên này…
(Cô hàng xóm)
Đã có lần ông tự
nhận mình kiếp trước là bướm nên kiếp này có nhiều duyên nợ với con bướm, viết
nhiều bài thơ về con bướm – y như hóa thân của ông vậy.
- Ông đã từng làm
Chủ nhiệm báo Trăm Hoa.
Rồi cũng lại khốn
khổ vì tờ báo… để cuối cùng như con bướm gặp trận bão khiến ‘’thân cánh rã
rời’’ – (tan tác cánh, rã rời thân) – làm mồi cho bọn gà, vịt, ngan, ngỗng…
- Ông có tập thơ
Nước Giếng Thơi.
Đây là tập thơ
nhưng cũng là kết cục bi thảm của nhà thơ một đời tài hoa nhưng bạc mệnh: Tết
năm 1966, Nguyễn Bính được người mến mộ là ông Lang thuốc Bắc, mời đến ăn tết
cùng gia đình. Sáng sớm mồng một tết Bính Ngọ – (1966 – 49 tuổi), chủ, khách ra
vườn hái lộc đầu xuân. Đêm qua 30 tết – mưa xuân, đất vườn trơn, cầu ao dính
đây rêu càng trơn hơn… ông vô ý, trượt chân ngã xuống ao, trầm mình trong bùn
nước lạnh của tiết Xuân. Ông Lang tận tình cứu chữa nhưng Nguyễn Bính đã ra đi
vĩnh viễn sau đó ít giờ, để lại’’nguyên vẹn cả một mùa xuân’’ năm 1966 – cho
đời…
Người đọc liên
tưởng, nhớ đến 2 câu thơ trong bài thơ Nhạc Xuân, Nguyễn Bính viết từ năm 1939,
in trong tập thơ Hương Cố Nhân – của ông:
…
Năm mới tháng
giêng mồng một tết
Còn nguyên vẹn cả
một mùa xuân…
Ông tự tiên tri,
báo trước ngày ra đi của mình . Tính từ mùa xuân năm 1966, Giáp Ngọ (NB sinh
năm Mậu Ngọ 1918), ngược vê lúc viết Nhạc xuân 1939 (Kỉ Mão) – tròn 27 năm!
Chỉ có 4 câu thơ
mà XS đã dẫn dắt người đọc liên tưởng, tìm ra biết bao điêu bí mật, kì thú nằm
trong màn sương cuộc đời con người tài ba nhưng long đong, lận đận…
Thơ Chân Dung của
Xuân Sách vừa là Thơ, vừa là Họa. Trong Thơ có Họa, trong bức họa tràn đầy chất
thơ. Đọc thơ ông, người đọc phải suy nghĩ, tìm hiểu rồi khi tìm ra…trào dâng,
rung lên cảm xúc… Trong trí tưởng người đọc hiện ra chân dung của người được vẽ
thật sống động trên nền những bối cảnh của bức tranh cuộc đời họ….
Tác phẩm của ông
được khá nhiều người dựa vào rồi thể hiện CDNV theo cách của họ, đưa ra những
mô típ mới để tạo ra một sân chơi thi phú đầy hứng khởi… Tuy nhiên, tác phẩm
của Xuân Sách vẫn giữ nguyên giá trị nguyên thủy: Thâm sâu, trí tuệ, nghệ
thuật! Kết thúc bức chân dung số 99, Xuân Sách tự họa mình bằng bài thơ Đường
luật số 100:
Cô giáo làng ta
đã chết rồi
Một đêm ra trận :
Đất bom vùi
Xót xa Đình Bảng
– người Du kích
Đău đớn Bạch Đằng
lũ trẻ côi
Đường tới chiến
công , gân cốt mỏi
Lối vào lửa đạn,
tóc da mồi
Mặt trơi ảm đạm quê
hương cũ
Ở một cung đường
rách tả tơi !
Trong 8 câu thơ
có tên các tác phẩm được Xuân Sách viết ròng rã nhiều năm . Câu thơ khơi gợi
trí tưởng đi từ quá khứ đến hiện tại của người nghệ sĩ được miêu tả.
Câu cuối của bài
thơ làm tư duy người đọc bùng phát:’’Ở một cung đường rách tả tơi’’. Khi còn hệ
thống XHCN ở Đông Âu, bộ máy tuyên truyền (của toàn hệ thống) thường quảng bá:
Con đường tiến lên CNXH là con đường duy nhất đúng cho các dân tộc bị áp bức,
lao khổ ! Thế mà XS lai khẳng định (CNXH là) con đường đi tơi đói nghèo (rách
tả tơi). Bài thơ này XS viêt vào khoảng 1988 – 1989 , tưc là’’đêm trước’’ sự
xụp đổ của hệ thống XHCN đông Âu (8.1990). Bằng sự chiêm nghiệm sâu sắc, tỉnh
táo, cộng với nhãn quan chính trị thính nhậy, XS đã đưa ra kết luận dứt khá
chính xác va…kết luận đó đã đúng !
Đã 20 năm trôi
qua, giờ đọc lại, người đọc vẫn cảm thấy CDNV tỏa ra hơi thở nóng bỏng của thời
đại, tính thời sự trong sáng, tính chân thực minh bạch trong cảm quan của tác
gỉa, ghi dấu ấn sâu đậm của lịch sử văn chương nước nhà ở một thời kì trải dài
hơn 80 năm (1924 – 1992 – 2012) khiến người đọc nhận ra từng khúc quanh co, uốn
lượn, cùng các biến động dữ dội của thời cuộc.
Đọc CDNV, thu
nhận được mọi cảm xúc: Vui, cười, thông cảm, thậm chí buồn thương cùng tác gỉa.
Người đọc cũng thành kính trong tâm tưởng trước những nhà văn đã qúa cố được
Xuân Sách ưu ái, trân trọng thể hiện trong tác phẩm.
Ông viết CDNV từ
đầu những năm 60 của thế kỉ 20. Tính đến khi xuất bản đã được trên dưới 30 năm.
Có lẽ từ 1992 (khi CDNV xuất bản) đến lúc về cõi vĩnh hằng (2008) chắc XS đã
không tiếp tục ‘’vẽ’’ thêm được những chân dung khác! Hi vọng những nhà văn
trẻ, lớp ‘’hậu sinh khả úy‘’ – thế hệ thư 4, nếu tính từ thế hệ Thơ Mới – sẽ vẽ
tiếp các chân dung nhà văn đương thời không kém sinh động như CDNV của tiền bối
Xuân Sách!
Berlin 25. tháng 6 năm 2012
LXQ
Tác giả gửi bài/ BNN vi tính giới thiệu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét